بخش برنامه‌ريزي

مركز نوسازي و تحول اداري سازمان

مردادماه 1389

چارچوب تهیه سند توسعه زیست محیطی استان‌ها

در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

1.         چشم انداز محيط زيست كشور

2.         مأموریت‌ها

3.         اهداف محيط زيست كشور

4.         وضعیت موجود و مطلوب استان از منظر زیست محیطی

4.1.       کلیات

4.2.       وضعيت محیط زیست طبیعی استان

4.2.1.    منابع آب استان

4.2.2.    وضعيت خاك استان

4.2.3.    تنوع زيستي

4.2.3.1. پوشش گياهي

4.2.3.2. گونه‌هاي جانوري استان

4.2.3.3. زیستگاه‌ها و مناطق تحت مديريت سازمان

4.2.3.4. وضعيت هرباريوم و بانك ژن استان

4.3.       وضعيت محیط زیست انسانی استان

4.3.1.    پسماندها

4.3.2.    فاضلاب

4.3.3.    کیفیت آب

4.3.4.    کیفیت هوا

4.3.5.    آلودگی صوتی

4.3.6.    ارزيابي و مدیریت زیست محیطی

4.3.7.    صنايع

4.4.       وضعيت استان در رابطه با مشارکت مردمی، آموزش همگانی و اطلاع رسانی محيط زيست

4.4.1.    مشارکت مردمی

4.4.2.    آموزش همگانی

4.4.3.    اطلاع رسانی

4.5.       وضعيت استان از منظر قوانین و مقررات، بودجه و تشکیلات، منابع مالی و انسانی

4.5.1.    قوانین و مقررات زیست محیطی در استان

4.5.2.    بودجه زیست محیطی استان

4.5.3.    تشکیلات زیست محیطی استان

4.5.4.    منابع مالی زیست محیطی استان

4.5.5.    منابع انسانی زیست محیطی استان

4.6.       تعيين اولويت‌هاي توسعه‌اي استان از منظر محيط زيست

4.7.       وضعيت محيط زيست دريايي (شامل استان‌هاي ساحلي)

4.7.1.    سواحل

4.7.2.    مديريت زيست محيطي سواحل و دريا

4.7.3.    گونه‌هاي گياهي و جانوري سواحل و دريا

4.7.4.    آلودگي سواحل و دريا

5.         شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست طبیعی استان

5.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

5.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه زیست محیطی استان

6.          شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست انسانی استان

6.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

6.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه زیست محیطی استان

7.         شناخت عوامل داخلی و محیطی استان از منظر مشارکت مردمی، آموزش همگانی واطلاع‌رسانی محیط زیست

7.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

7.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه استان

8.         شناخت عوامل داخلی و محیطی استان از منظر قوانین و مقررات ملاک عمل، بودجه و تشکیلات موجود، منابع مالی، منابع انسانی

8.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

8.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه استان

9.         شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست دريايي استان (شامل استان‌هاي ساحلي)

9.1.       نقاط قوت و فرصت‌ها

9.2.       نقاط ضعف و تهدیدهای فراروی توسعه زیست محیطی استان

10.       تعیین راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان

10.1.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان در بخش محیط زیست طبیعی

10.2.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان در بخش محیط زیست انسانی

10.3.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان در بخش مشارکت مردمی، آموزش همگانی، و اطلاع رسانی محیط زیست

10.4.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان از منظر قوانین و مقررات، بودجه و تشکیلات، منابع مالی و انسانی

10.5.     راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان در بخش محیط زیست دريايي

11.       طرح‌ها و پروژه‌ها با رعايت اولويت در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

11.1.     طرح‌ها و پروژه‌هايي که در برنامه چهارم انجام شده‌اند و طرح‌ها و پروژه‌هايي كه به دلايل مختلف انجام نشده‌اند و بایستی در برنامه پنجم مدنظر قرار گيرند.

11.2.     طرح‌ها و پروژه‌هاي جدیدی که بایستی در برنامه پنجم مد نظر قرار گیرند.

12.       امکانات و تجهیزات موجود و مورد نیاز

13.       منابع و اعتبارات مورد نیاز

اهداف ارایه چارچوب برای تهیه سند توسعه زیست محیطی استان‌ها در برنامه پنجم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران

-           تهيه نقشه راه براي عملياتي شدن برنامه پنجم توسعه

-           تهیه اسناد همسان در 30 استان از نظر محتوا و تا حدودی حجم مطالب

-           تهیه اسنادی که قابلیت تلفیق 30 استان در یک سند را فراهم کند.

-           فراهم کردن شرایط مقایسه استان ها با هم

-           فراهم کردن شرایط جهت برنامه‌ريزي، ارزيابي عملكرد و پایش زیست محیطی بطور همسان در استان‌ها

دستورالعمل تهیه سند توسعه زیست محیطی استان‌ها در برنامه پنجم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران

عنوان گزارش

            "سند توسعه زیست محیطی استان .........(نام استان)... در برنامه پنجم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران"

 

تهیه و تدوین

            "کارگروه برنامه ریزی زیست محیطی استان ..........(نام استان)"

با نظارت

            ".................................(نام مدیر کل استان)"

* در صفحه اول (روی جلد) علاوه بر مباحث داخل گیومه تاریخ تهیه گزارش نیز ذکر گردد.

* در صفحه دوم نام اعضای کارگروه و سمت آنها ذکر گردد.

* در صفحه سوم فهرست مطالب گزارش ارایه شده خواهد آمد که عناوین کلی آن بایستی همان عناوین پیشنهادی چارچوب ارایه شده باشد و در صورت نیاز سرفصل‌های دیگر با توجه به ویژگی‌های خاص استان اضافه گردد.

* پس از فهرست چشم‌انداز، مأموريت و اهداف كشور در افق 1404 ارايه شده توسط ستاد مركزي عيناً آورده شود.

* در صورت عدم تكميل برخي موارد، مي‌بايست علت آن ذكر گردد.

* مباحثي كه در استان، موضوعيت ندارند در ذيل تيتر آن ذكر شود: در استان موضوعيت ندارد.

*نمونه صفحه اول در صفحه بعد ارایه می‌گردد.

سازمان حفاظت محیط زیست

اداره کل حفاظت محیط زیست استان .........

سند توسعه زیست محیطی استان ............

در برنامه پنجم توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

تهیه و تدوین: کارگروه برنامه ریزی زیست محیطی استان ..........

با نظارت:  .................................

مرداد ماه 1389

1.         چشم انداز محيط زيست كشور

در افق 1404 وضعيت محيط زيست ايران ارتقا يافته، به نحوي كه وضعيت طبيعي سيماي مناظر، زيست‌بوم‌ها، زيستمندان و ذخاير ژنتيكي، منابع و عناصر حياتي هوا، آب، خاك و سرزمين در آن حفظ شده و انسان‌ها در پناه چنين محيطي از بهداشت و سلامت جسمي و رواني، آرامش و امنيت اجتماعي و اقتصادي پايدار و عدالت زيست محيطي برخوردار باشند.

2.         مأموريت

-           تحقق اصل پنجاهم قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران

-           دستيابي به اهداف مندرج در افق 1404 در راستاي رسيدن به محيط زيست مطلوب

-           سازگاري توسعه با محيط زيست

3.         اهداف محيط زيست كشور

-           پيشگيري، كنترل، جلوگيري از تخريب و آلودگي محيط زيست

-           احيا و حفاظت از منابع طبيعي، آب، خاك و هوا

-           حفاظت و احياي تنوع زيستي كشور

-           احيا و حفاظت از اكوسيستم‌هاي طبيعي اعم از دريا، تالابها، سواحل، جنگل‌ها، مراتع، بيابان، كوهستان و....

-           همسو نمودن اهداف و برنامه‌هاي توسعه با ظرفيت‌هاي محيط زيست

-           مشاركت فعال و موثر در مناسبات، تعهدات و تحولات جهاني زيست محيطي

-           تحقق اخلاق و عدالت زيست محيطي مبتني بر فرهنگ اسلامي- ايراني

4.         وضعیت موجود و مطلوب استان از منظر زیست محیطی

براي هر يك از موارد ذكر شده در اين بخش، وضع موجود و مطلوب (مورد انتظار) به طور جداگانه ذكر گردد.

4.1.       کلیات

در اين بخش به ارايه كلياتي در رابطه با استان خواهيم پرداخت كه بايستي حداقل اطلاعات زير را در خود جاي دهد.

-           مساحت استان

-           درصد مساحت استان نسبت به كل مساحت كشور

-           كل جمعيت استان

-           درصد جمعيت استان نسبت به كل جمعيت كشور

-           جمعيت شهري و روستايي استان

-           درصد جمعيت شهري و روستايي استان نسبت به كل جمعيت استان

-           تراكم نسبي جمعيت در استان بر اساس نفر در كيلومترمربع

-           تعداد شهرها، شهرستان‌ها، بخش‌ها و دهستان‌هاي استان

-           جمعيت استان به تفكيك شهرها و شهرستان‌هاي استان

كليه آمارهاي جمعيتي بر اساس دو سرشماري آخر (1375 و 1385) ذكر گردد.سپس توضيح مختصري در رابطه با وضعيت اقليمي استان ارايه گردد. از جمله ميزان بارش حداقل و حداكثر، ميانگين سالانه، ميزان دما حداقل و حداكثر و... (بطور كلي آب و هواي استان و انواع اقليم موجود در استان و ديگر اطلاعات كلي معنادار در رابطه با استان مربوطه).

4.2.       وضعيت محیط زیست طبیعی استان

4.2.1.    منابع آب استان

در اين بند مشخصات كلي منابع آب استان به صورت توصيفي و با تأكيد بر مسائل ويژه و با اهميت آورده شود. مباحثي از قبيل:

-           تعداد و وضعیت منابع آب استان (قنات‌ها، چشمه‌ها، سدها و...)

-           تعداد دشت‌هاي پوشش دهنده استان و حوزه‌هاي آبريز مرتبط با آنها

-           حجم آب قابل بهره‌برداري از منابع آبي سطحي و زيرزميني از نظر مقدار و نسبت منابع آبي زيرزميني و سطحي نسبت به كل منابع آب

-           سرانه مصرف آب در كشاورزي، شرب و بهداشت و صنعت و مقايسه آن با استاندارد جهاني

-           وضعيت رودخانه‌هاي دائم و فصلي

-           وضعيت كشت ديم و آبي استان

-           تالاب‌هاي موجود در استان و ويژگي‌هاي آنها

-           دشت‌هاي ممنوعه استان از نظر بهره‌برداري از منابع آبي جديد، سطح آنها، نسبت آنها به كل دشت‌هاي استان

 

4.2.2.    وضعيت خاك استان

-           وضعيت خاك استان از نظر جنس و نوع خاك (شور و ...)، فرسایش خاک، سطح بيابان‌ها و كوير استان و روند تغيير سطح بيابان حتي المقدور طي 30 سال گذشته

-           مقدار كود شيميايي مصرف شده در استان

-           مقدار سموم مصرف شده در استان با ذكر نام

4.2.3.    تنوع زيستي

4.2.3.1. پوشش گياهي

-           تعداد گونه، جنس و خانواده گياهي موجود در استان

-           تعداد گونه دارويي، جنس و خانواده مربوطه موجود در استان

-           تعداد گونه‌هاي حايز اهميت و گونه‌هاي بومي (آندميك) استان با ذكر نام گونه، جنس و خانواده

-           نباتات زراعي ويژه استان

-           تعداد و سطح نواحي جنگلي موجود در استان، جنگل‌هاي طبيعي و دست كاشت نسبت آنها به كل جنگل‌هاي كشور

-           وضعيت عمومي جنگل‌ها از نظر ميزان تراكم و روند تغيير سطح جنگل‌ها حتي المقدور طي 30 سال گذشته

-           نام، تعداد و سطح جنگل‌هاي حفاظت شده استان

-           سطح مراتع استان و نسبت آن به كل سطح استان

-           وضعيت تعادل دام و مرتع در استان، ظرفيت مراتع، تعداد واحدهاي دامي موجود با توجه به درجه‌بندي مراتع استان

4.2.3.2. گونه‌هاي جانوري استان

-           تعداد گونه‌هاي جانوري موجود در استان به تفكيك

-           معرفي گونه‌های جانوري خاص استان

-           تعداد و نام گونه‌های آسیب‌پذیر

-           تعداد و نام گونه‌های در معرض تهدید

-           تعداد و نام گونه‌هاي در معرض انقراض

-           تعداد و نام گونه‌های حمایت شده

4.2.3.3. زیستگاه‌ها و مناطق تحت مديريت سازمان

-           مناطق تحت مديريت موجود در استان و سطوح آنها و نسبت آنها به مساحت كل استان

            پارك‌هاي ملي

            آثار طبيعي ملي

            پناهگاه‌هاي حيات وحش

            مناطق حفاظت شده

            مناطق شكار ممنوع استان، مدت شكار ممنوع و نوع گونه

-           نام و تعداد مناطق تحت مديريت استان كه داراي مطالعات جامع و تفصيلي مي‌باشند.

-           مناطق آزاد و زيستگاه‌هاي حساس و مستعد جهت ارتقاء سطح به مناطق تحت مديريت و شكارممنوع استان

-           تعداد، نام و سطح ذخيره‌گاه‌هاي زيستكره زمين ثبت شده در كنوانسيون‌هاي بين‌المللي

-           نام و سطح تالاب‌هاي تحت حفاظت استان و عوامل تهديدكننده آنها

-           ظرفيت طبيعت‌گردي موجود در استان با ذكر نام جاذبه‌هاي طبيعي استان كه طرح طبيعت گردي آنها مطابق با زون‌بندي مناطق اجرايي شده است.

4.2.3.4. وضعيت هرباريوم و بانك ژن استان

4.3.       وضعيت محیط زیست انسانی استان

4.3.1.    پسماندها

-           مقدار زباله توليد شده در استان به تفكيك شهرستان‌ها با تعيين نوع زباله (خانگي، صنعتي، بيمارستاني و...)

-           مقدار زباله بازيافت شده و درصد آن نسبت به كل زباله‌هاي توليد شده

-           مقدار زباله تفكيك شده و درصد آن نسبت به كل زباله‌هاي توليد شده

-           تعداد بيمارستان‌ها و مراكز حساس داراي زباله‌سوز در استان

-           تعداد و وضعيت مكان‌هاي دفن زباله استان به تفكيك شهرستان‌ها و شهرهاي موجود در استان

-           مواد زاید خطرناک تولید شده در استان به تفكيك

-           مديريت مواد زايد خطرناك

-           چگونگی مدیریت ساير پسماندها

4.3.2.    فاضلاب

-           تعداد شهرك‌هاي صنعتي و نواحي صنعتي داراي شبكه جمع‌آوري فاضلاب

-           تعداد شهرك‌هاي صنعتي و نواحي صنعتي داراي تصفيه‌خانه فاضلاب

-           تعداد شهرهاي داراي شبكه جمع‌آوري فاضلاب

-           تعداد شهرهاي داراي تصفيه‌خانه فاضلاب

4.3.3.    کیفیت آب

-           كيفيت منابع آب شرب استان اعم از آب‌هاي سطحي و زيرزميني و وضعيت آلودگي آنها

-           چگونگي مديريت منابع آب استان با توجه به مباحث زيست محيطي

4.3.4.    کیفیت هوا

-           كيفيت هواي استان به تفكيك شهرها

-           تعيين نسبت آلايندگي منابع ثابت و متحرك در شهرهاي آلوده

-           تعداد خودروهاي سبك و سنگين و نسبت آن به جمعيت استان

-           ميزان مصرف فراورده‌هاي عمده نفتي در استان (بنزين، نفت سفيد، نفت گاز و نفت كوره)

-           نسبت فاكتورهاي آلاينده هوا در شهرهاي آلوده

-           بحران‌هاي موجود در رابطه با آلودگي هوا در استان و شهرها و محدوده‌هاي بحراني

4.3.5.    آلودگی صوتی

-           ارايه اطلاعات موجود در خصوص منابع آلاينده صوتي در استان

-           اقدامات انجام شده در خصوص مديريت آلودگي‌هاي صوتي

 

4.3.6.    ارزيابي و مدیریت زیست محیطی

-           تعداد و نام پروژه‌هاي عمراني، توليدي و خدماتي كه داراي مطالعات ارزيابي زيست محيطي مي‌باشد.

-           تعداد و نام پروژه‌هاي عمراني توليدي و خدماتي كه در حال انجام مطالعات ارزيابي زيست محيطي مي‌باشد.

-           تعداد و نام پروژه‌هاي مشمول ارزيابي كه بدون انجام مطالعات راه‌اندازي شده‌اند.

-           تعداد واحدهاي داراي ايزو 14000 و 14001

-           تعداد صنايع سبز برگزيده استان به تفكيك سال

-           تعداد و نام واحدهای دارای HSE

4.3.7.    صنايع استان

-           تعداد شهرك‌ها و نواحي صنعتي استان با ذكر نام

-           تعداد صنايع استان از منظر نوع صنعت (فلزي، كاني غير فلزي، شيميايي و...)

-           تعداد واحدهاي صنعتي، توليدي، خدماتي بزرگ نظير پالايشگاه و پتروشيمي، نيروگاه‌ها و...

-           تعداد واحدهاي داراي سيستم‌هاي كنترل كننده آلودگي (تصفيه فاضلاب، سيستم‌هاي فيلتركننده هوا و...) و نسبت آن به كل صنايع استان حتي‌المقدور به تفكيك نوع صنعت

4.4.       وضعيت استان در رابطه با مشارکت مردمی، آموزش همگانی و اطلاع رسانی محيط زيست

4.4.1.    مشارکت مردمی

-           تعداد تشكل‌هاي زيست محيطي موجود در استان، تعداد اعضاء، حوزه فعاليت آنها و عملكرد آنها تا كنون

4.4.2.    آموزش همگانی

-           آموزش همگانی در رابطه با محيط زيست، نوع، كميت، كيفيت و عملكرد حاصل از آن در اين قسمت ذكر گردد.

4.4.3.    اطلاع رسانی

-           چگونگی اطلاع رسانی، دامنه آن، کمیت و کیفیت آن و عملکرد حاصل از آن

-           برنامه‌های محیط زیستی در صدا و سیما- مصاحبه‌های انجام شده- تبلیغات زیست محیطی- برگزاری مراسم در مناسبت‌های زیست محیطی

4.5.       وضعيت استان از منظر قوانین و مقررات، بودجه و تشکیلات، منابع مالی و انسانی

4.5.1.    قوانین و مقررات زیست محیطی در استان

-           عملکرد قوانین و مقررات محیط زیست در استان یا چگونگی کاربرد قوانین و مقررات ملی در استان، کفایت یا عدم کفایت، تناقضات و کاستی‌های قانونی و پیشنهادات اصلاحی مرتبط با آن.

4.5.2.    بودجه زیست محیطی استان

-           بودجه استانی و چگونگی تخصیص آن به عرصه‌های مختلف، کفایت یا عدم کفایت، توزیع ناموزون، چگونگی تخصیص آن به حفاظت و پیشنهادات اصلاحی مرتبط با آن.

4.5.3.    تشکیلات زیست محیطی استان

-           تشکیلات استانی موجود در رابطه با محیط زیست، کفایت یا عدم کفایت، نیازهای تشکیلاتی استان

-           تعداد نیروهای سازمان در استان به تفکیک تحصیلات، تخصص و رابطه سازمانی (رسمی، قراردادی، پیمانی و...) قدر مطلق هر یک و درصد هر یک به کل.

-           نیازهای پرسنلی استان و پیشنهادات اصلاحی.

4.5.4.    منابع مالی زیست محیطی استان

-           منابع مالی استان در عرصه فعالیت‌های زیست محیطی استان، چگونگی تأمین و تخصیص منابع مالی و پیشنهادات مکمل.

4.5.5.    منابع انسانی زیست محیطی استان

-           منابع انسانی استان در عرصه فعالیت‌های زیست محیطی استان و چگونگی تجهیز آنها در استان، دوره‌های زیست محیطی و سطوح موجود آنها در استان، کفایت و یا عدم کفایت آنها و...

4.6.       تعيين اولويت‌هاي توسعه‌اي استان از منظر محيط زيست

در اين قسمت عواملي كه در توسعه استان نقش دارند ذكر مي‌شود. با توجه به تمامي استعدادها و عوامل تهديد و فرصت در استان، اولويت‌هاي توسعه‌اي استان در بخش‌هاي كشاورزي، صنعت و خدمات مشخص شده و حتي‌المقدور عامل توسعه مورد نظر به تفكيك هر شهرستان ذكر گردد. در صورت امكان مناطقي كه مجاز به سرمايه‌گذاري در بخش صنعت، كشاورزي و خدماتي مي‌باشند تعيين گردد.

4.7.       وضعيت محيط زيست دريايي

4.7.1.    وضعيت سواحل

-           زیستگاه¬های حساس منحصربفرد ساحلی- دریایی استان

-           مناطق حفاظت شده ساحلی-¬ دریایی موجود و مناطق مستعد حفاظت و یا ارتقاء سطح حفاظت

-           ميزان آزاد سازی حریم زیست محیطی دریا و تالاب‌های ساحلی

4.7.2.    مديريت زيست محيطي سواحل و دريا

-           وضعيت پسماندهای خانگی و صنعتی شهرها و روستاهای ساحلی

-           وضعيت فاضلاب (شبکه جمع‌آوری و سیستم‌های تصفیه فاضلاب) شهری و روستایی، شهرك‌ها، نواحی و مراکز صنعتی، خدماتی، پتروشیمیایی¬ها، پالایشگاه¬ها، نیروگاه¬ها، آب‌شیرین‌کن¬ها و ... در مناطق ساحلی

-           وضعيت زیست محیطی بنادر، اسکله¬ها، موج شکن¬ها، سکوها و ...

-           وضعيت زیست محیطی صید و صیادی (روش¬های صید، ادوات و تجهیزات صید، زمان و مکان صید، ارزیابی ذخایر گونه¬های در معرض خطر انقراض و ...)

-           بکارگیری فناوری‌های نوین در پایش مستمر، پیشگیری و مقابله با آلودگی‌های زیست محیطی ساحلی- دریایی و حوزه آبریز رودخانه‌های منتهی به دریا

-           بکارگیری و جایگزینی انرژی‌های پاک و تجدید پذیر (انرژی خورشید، باد، امواج دریا، جزر و مد و...)

-           وضعيت زیست محیطی شناورهای صیادی، نفتکش، تجاری و تفریحی، بارج¬ها و ....

-           یکپارچه سازی اراضی و مدیریت زه‌آب‌های کشاورزی (تصفیه، استفاده مجدد) مناطق ساحلی

-           وضعيت مصرف نهاده‌های کشاورزی (کود و سموم شیمیایی) مناطق ساحلی و مبارزه بیولوژیکی با آفات

-           وضعيت زیست محیطی سدها و تامین حقابه¬های زیست محیطی رودخانه‌های منتهی به دریا و تالاب¬های ساحلی

-           وضعيت عملیات اکتشاف و استخراج منابع آلی (نفتی و گازی) و معدنی در دریا و سواحل

4.7.3.    وضعيت گونه‌هاي گياهي و جانوري سواحل و دريا

-           وضعيت ذخایر و منابع زیستی ساحلی و دریایی

-           وضعيت گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم و غیربومی ساحلی و دریایی

4.7.4.    وضعيت آلودگي سواحل و دريا

-           آلودگي‌هاي ميكروبي

-           فلزات سنگين

-           كود و سم

-           ساير

5. شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست طبیعی استان

پس از بررسي وضعيت موجود و با توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده مرحله قبل بر اساس روش بررسی شرایط محیطی (SWOT Analysis) به تحلیل وضعیت زیست محیطی استان پرداخته خواهد شد. بدین منظور به بیان نقاط قوت و ضعف و فرصت‌ها و تهدیدهای عرصه‌های مختلف محیط زیست خواهیم پرداخت.

در این قسمت ابتدا تعریف مفاهیم "نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها" آورده می‌شود تا با برداشت‌های همسان به ارایه و دسته‌بندی آنها بپردازیم. این تعاریف به صورت قراردادی و فارغ از بحث‌های نظری مطرح و یا ممکن عمل می‌کنند.

نقاط قوت: عوامل موجود و بالفعل محیط زیست استان هستند که به گونه‌ای در بیان ویژگی‌های زیست محیطی استان مثبت مطرح می‌گردند.

برای مثال: آب فراوان و سالم، بارش مناسب، وجود رودخانه‌های دایم، وجود تالاب‌های متعدد، تنوع گونه‌های دارویی، وجود جنگل‌های گسترده و یا ویژه، وجود گونه‌های جانوری حایز اهمیت، وجود زیستگاه‌های حایز اهمیت در محیط زیست طبیعی و در محیط زیست انسانی برای مثال وجود تصفیه‌خانه‌های متعدد فاضلاب شهری، وجود زباله‌سوزهای متعدد، وجود هوا با کیفیت عالی، وجود مدیریت مناسب آب، وجود مدیریت مناسب مواد زاید، وجود مدیریت مناسب زیست محیطی در عرصه بهره‌برداری از صنایع، قدرت گسترده ارزیابی زیست محیطی پروژه‌های عمرانی در استان با مشارکت گسترده در حفاظت از محیط زیست، فرهنگ زیست محیطی گسترده و... به عنوان نقاط قوت قابل طرح هستند.

نقاط ضعف: عوامل موجود و بالفعلی از محیط زیست استان هستند که به گونه‌ای در بیان ویژگی‌های زیست محیطی استان منفي مطرح می‌گردند.

برای مثال کم آبی، وجود بیابان‌های زیاد، خشکسالی، انواع کمبودها، وضعیت‌های نامطلوب آب، خاک، زیستگاه‌های آسیب‌دیده، وجود دشت‌های ممنوعه در محیط زیست طبیعی و انسانی، وجود پسماندهای مدیریت نشده، کیفیت‌های پایین آب، هوا، خاک، وجود بهره‌برداری‌های ویژه و شدیداً آلاینده محیط، مدیریت‌های نامناسب مواد زاید، پسماندها و فاضلاب‌های شهرک های صنعتی و.....

 

فرصت‌ها: کلیه عوامل بالقوه و بالفعل و ظرفیت‌های استان هستند که در جهت حفظ محيط زيست و توسعه پایدار استان به كار مي‌روند. اين عوامل مواردي را شامل مي‌شوند كه امكان تأثيرگذاري مستقيم مديريت كل استان بر آنها وجود دارد و نيز خارج از استان و خارج از اختيار مديريت استاني است؛ یعنی عواملی که مستقیماً در حیطه وظایف مدیر کل استانی قرار نمی‌گیرد و نیز عواملی که در حوزه وظایف دیگر دستگاه‌های اجرایی استان قرار می‌گیرند.

برای مثال توسعه حفاظت از محیط زیست از طریق پیگیری اعمال ارزیابی‌های زیست محیطی در حوزه فعالیت سازمان حفاظت محیط زیست است. در حالیکه اعمال مدیریت بهینه آب از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری خارج از حوزه فعالیت و وظایف سازمان حفاظت محیط زیست است. مثال‌های دیگر در این رابطه مدیریت طبیعت گردی در مناطق چهارگانه در حوزه نفوذ مستقیم مدیریت کل استانی قرار دارد. این امر در رابطه با نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید همگی صادق است.

تهدیدها: کلیه عوامل بالقوه و بالفعلی هستند که محيط زيست و توسعه پایدار استان را مورد تهدید قرار می‌دهند و به صورت بازدارنده جدی توسعه پایدار و زیست محیطی استان عمل می‌کنند.

برای مثال رشد گسترده صنایعی که الزامات زیست محیطی را مراعات نمی‌کنند در استانی تهدید در جهت توسعه پایدار و زیست محیطی استان به حساب می‌آید. بی‌توجهی به مدیریت آب در استان‌های کم آب به گونه‌ای و در استان‌هایی که خطر سیل تهدیدشان می‌کند به نوعی دیگر تهدید فراروی توسعه زیست محیطی استان محسوب می‌شود.

به این ترتیب از کارگروه برنامه‌ریزی استان انتظار می رود با توجه به اطلاعات جمع آوری شده در بخش وضع موجود به تبادل نظر کارشناسی جهت تعیین عمده ترین نقاط قوت و ضعف و فرصت و تهدید زیست محیطی استان مبادرت ورزند و حاصل تعامل نظرات کارشناسی را جمع بندی و ارایه نمایند.

6.          شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست طبیعی استان

7.         شناخت عوامل داخلی و محیطی محیط زیست انسانی استان

8.         شناخت عوامل داخلی و محیطی استان از منظر مشارکت مردمی، آموزش همگانی و اطلاع رسانی محيط زيست

9.         شناخت عوامل داخلی و محیطی استان از منظر قوانین و مقررات ملاک عمل، بودجه و تشکیلات موجود، منابع مالی، منابع انسانی

10.       تعیین راهبردها و راهکارهای برنامه پنجم توسعه زیست محیطی استان

جهت تعيين راهبردها و راهكارهاي برنامه پنجم، پس از شناسايي عوامل محيطي لازم است نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها تلفيق و جمع‌بندي شده و چالش‌های عمده زیست محیطی فراروی توسعه استان بررسي شود.

شناسایی این دو مقوله در امر برنامه‌ریزی از این نظر حایز اهمیت است که بتوانیم بر عوامل ضد توسعه (نقاط ضعف و تهديدها) فایق آییم و آنها را محدود و مهار کنیم و عوامل توسعه (نقاط قوت و فرصت‌ها) را با برنامه‌ریزی تقویت کنیم و از آنها در جهت توسعه زیست محیطی استان بهره گیریم.

برای مثال:

در استانی کمبود آب به عنوان نقطه ضعف استان مطرح می‌گردد.

آلوده نبودن آب‌های استان به عنوان نقطه قوت مطرح می‌شود.

جاری شدن سیل در هنگام بارش‌های ناگهانی تهدیدی زیست محیطی برای استان به حساب می‌آید.

وجود انگيزه مهار آب‌های سطحی به عنوان فرصت مطرح می‌گردد.

در اینجا آب با توجه به کمبود آن و جاری شدن سیل در هنگام بارش‌های ناگهانی به عنوان عامل ضد توسعه استان مطرح می‌گردد که در عین حال به دلیل آلوده نبودن آن و وجود انگيزه مهار آب‌های سطحی به عنوان عامل توسعه زیست محیطی می‌تواند در صورت مدیریت بهینه آب از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری، مدیریت بحران تا حصول مدیریت بهینه آب در جهت توسعه عمل کند و به این ترتیب از عامل ضد توسعه‌ای به در آید.

در چنین شرایطی عدم مدیریت بهینه آب به عنوان چالش اساسی فراروی توسعه زیست محیطی استان مطرح می‌گردد.

طرح‌ها و پروژه‌ها با رعايت اولویت در برنامه پنجم توسعه در راستای این چالش سازماندهی و نظام‌مند خواهند شد.

لذا مي‌بايست به گونه‌اي برنامه‌ريزي نمود تا از سويي نقاط ضعف تحت كنترل بوده و تبديل به نقاط قوت شوند و با فرصت‌هاي بيروني همسو گردند و از سوي ديگر تهديدها تبديل به فرصت‌ها شوند. دقت در شناسايي عوامل محيطي فراروی توسعه محيط زيست استان، به مدیران کمک می‌کند تا بهترين راهبرد را با بینش و فراست اتخاذ نموده و مسیر حرکت توسعه زيست محيطي استان را به طور اثر بخش‌تری تعيین نمایند.

در ادامه تعريف مفاهيم "راهبرد و راهكار" آورده مي‌شود.

راهبرد (Strategy)، عبارت است از مجموعه تصميم‌هايي كه با توجه به شرايط موجود و رويدادهايي كه امكان وقوع در آينده دارند، گرفته مي‌شوند.

 رویکرد به مدیریت زیست بومی و بهره‌برداری خردمندانه از توان زیست‌بوم‌ها و حفظ ارزش‌های تنوع زیستی استان

راهكار يا برنامه عملياتي (operating plan)، شناخت، پيش‌بيني و تعيين مراحل و توالي عمليات به تفكيك زمان، هزينه و نيروي انساني لازم مي‌باشد و به طور كلي بر اساس شاخص‌ها تحقق مي‌يابد.

حفاظت و احیاء زیست بوم‌های تخریب شده و خسارت دیده

11.طرح‌ها و پروژه‌ها با رعايت اولويت در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

در این قسمت بر اساس راهبردها و راهكارهاي ارايه شده در قبل، ابتدا طرح‌هایی را که در برنامه چهارم یا برنامه‌های قبل آغاز شده‌اند و يا به دلايل مختلف شروع نشده‌اند و بايستي در برنامه پنجم آغاز گردند مطرح خواهند شد. این طرح‌ها در قالب چهار زیرمجموعه مطرح و تکمیل خواهند شد.

1-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با محیط زیست انسانی

2-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با محیط زیست طبیعی

3-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با مشارکت مردمی، آموزش همگانی، و اطلاع رسانی محیط زیست

4-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با قوانین و مقررات، ساختار و تشکیلات، بودجه و منابع مالی و انسانی

5-         طرح‌ها و پروژه‌هاي مرتبط با محیط زیست دريايي

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي پیشنهادی قابل تفکیک به طرح‌ها و پروژه‌هاي استانی، فرااستانی (چند استان) و ملی خواهند بود.

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي پیشنهادی قابل تفکیک به سازمانی، فراسازمانی و ستادی- سازمان و ستادی فراسازمانی خواهند بود.

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي استانی صرفاً مربوط به استان پیشنهاد دهنده هستند.

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي فرااستانی در عین حالی که در استان قابل اجرا خواهند بود می‌توانند در پهنه چند استان نیز اجرا گردند.

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي ملی (طرح‌هایی که در سطح ملی به آنها پرداخته خواهد شد و صرفاً ویژگی استانی و یا فرااستانی نخواهند داشت).

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي پیشنهادی سازمانی (آن طرح‌ها و پروژه‌هايي خواهند بود که متولی آنها خود سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود).

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي پیشنهادی فراسازمانی (متولی غیر از سازمان حفاظت محیط زیست خواهند داشت و سازمان محیط زیست تنها ناظر بر اجرای آنها خواهد بود).

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي ستادی- سازمانی (آن طرح‌ها و پروژه‌هايي که توسط ستاد در مرکز سازمان حفاظت محیط زیست پیگیری خواهند شد).

-           طرح‌ها و پروژه‌هاي ستادی- فراسازمانی (آن طرح‌ها و پروژه‌هايی که توسط دستگاه‌های دیگر پیگیری خواهند شد و سازمان حفاظت محیط زیست ناظر بر اجرای آنها خواهد بود).

12.       امکانات و تجهیزات موجود و مورد نیاز

13.       منابع و اعتبارات مورد نیاز